مشخصات جغرافيايي
 
- نام شهرستان: شاهرود

- تعداد شهرهاي تابعه: شش شهر شامل : شاهرود- بسطام – كلاته خيج- مجن- ميامي- بيارجمند

- تعداد بخشهاي تابعه به تفكيك دهستانهاي مربوط: بخش مركزي داراي دهستانهاي حومه، طرود،دهملا- بخش بسطام داراي دهستانهاي قلعه نو، كلاته هاي غربي- بخش ميامي داراي دهستانهاي ميامي،فرومد،رضوان،نردين،كلاته هاي شرقي- بخش بيارجمند داراي دهستانهاي خوارتوران،بيارجمند
وجه تسميه شهرستان شاهرود:

ظاهراٌ كهنترين نام شاهرود در ونديداد اوستا در ذكر اسامي شانزده سرزمين آريايي آمده كه ضمن آن از چخره بعنوان سرزمين چهاردهم به دنبال ياد از راگا (ري) و ورنه(گيلان) نام برده شده است. بر اساس برخي از پژوهشهاي جديد واژه چخره يا شخره شكل اوليه و ابتدايي شاهرود در همان معنا دانسته شده است آنچه مسلم است مرتفعات و بلنديهايي كه اطراف شهر در جوار رود شاهرود واقع بوده است به خاطر مسائل استحفاظي نظر ساكنان اوليه و مهاجران را به خود جلب كرده است بدين ترتيب هسته مركزي و اوليه آباديهايي چون ري و شاهرود در ميان قلعه ها شكل گرفت بر اساس شواهد و مدارك و اسناد مكتوب در مورد تشكيل هسته اوليه شهر شاهرود ميتوان گفت كه اين شهر به دليل دفاع از مهاجمان روي تپه هاي كم ارتفاعي در دامنه كوه شمالي و غربي شاهرود ساخته شد به تديج به موازات امنيتي كه در محل حاصل شد رشد و توسعه يافت.

شهرستان شاهرود يكي از چهار شهرستان استان سمنان(شاهرود،دامغان،سمنان،گرمسار) است كه در فاصله 400 كيلومتري تهران،در حاشيه كوير ودر دامنه‌هاي جنوبي سلسله جبال البرز واقع شده است . مساحت شاهرود 51419 كيلومترمربع و جمعيت آن طي  سرشماري سال 1375 ،  212512  نفر بوده است . از حيث وسعت شاهرود ششمين شهرستان بزرگ كشور بوده و از لحاظ وسعت و جمعيت رتبه اول را در استان سمنان دارا مي‌باشد.

به طور كلي ترقي و توسعه چشمگير شاهرود كه بعد از فتحعلي‌شاه قاجار شتاب بيشتري نيز گرفت مربوط به عواملي نظير؛وجود منابع آبي قابل دسترسي،چمنزارهاي سبز و خرم،اراضي قابل كشت و باغات ميوه فراوان،آب وهواي مناسب،مزاياي دفاعي شهر همچون وجود كوهها و مرتفعات ناحيه و همچنين زمينه‌هاي مساعد ارتباطي و سوق‌الجيشي مناسب(واقع شدن شاهرود در مسير جاده تهران-مشهد و همچنين در مسير جاده مهم وتاريخي ابريشم) بوده است.يكي از امتيازات مهم اين شهرستان تنوع آب وهوا مي‌باشد :
قسمت جنوبي كه در مجاورت كوير واقع شده آب و هواي نسبتاً گرم وخشك دارد،قسمت مركزي و نواحي شرقي شاهرود داراي آب و هواي معتدل و نواحي شمالي آن كوهستاني با آب و هوايي نسبتاً سرد و خشك است.به همين خاطر است كه تنوع توليد ميوه بسيار زياد است به طوري كه امكان توليد و پرورش سيب،انگور،خرما وپسته در مناطق مختلف اين شهرستان فراهم ومهيا مي‌باشد.
متوسط درجه حرارت سالانه در اين شهرستان 14 درجه سانتي گراد وميانگين بارندگي سالانه 180ميليمتر است.شاهرود به علت واقع شدن در حاشيه كوير از لحاظ آبهاي سطحي به صورت رودخانه‌هاي دائمي،سهمي نداشته ومنحصراً رودخانه‌هاي سيلابي و فصلي در اين شهرستان جاري مي‌باشد.با وجود كمبود آبهاي سطحي كه مردم را وادار نموده است جهت كشت و زرع اقدام به حفر چاه و قنات نمايند،اقتصاد شاهرود متكي به توليدات كشاورزي است.
از لحاظ توليدات كشاورزي شاهرود در سطح استان مقام اول ودر كشور جزء 19 قطب كشاورزي است.به هر حال متاسفانه با وجود حدود نيمي از وسعت زمين مزروعي و باغات استان سمنان در شاهرود توجه كافي براي تامين اعتبارات اين بخش مبذول نگرديده است.مهمترين محصولات باغي شاهرود كه در ايران نيز زبانزد مي‌باشند عبارتند از:انگور و زردآلو.ميزان توليد زردآلو شاهرود 10% توليد زردآلو ايران و بيش از 1%  توليد زردآلو دنيا مي‌باشد . اين زردآلو علاوه بر مصزف داخلي با تبديل به برگه زردآلو به خارج كشور نيز صادر مي‌شود.
از ديگر امتيازات ويژه شاهرود مي‌توان به تنوع مواد معدني به واسطه موقعيت جغرافيايي خاص شاهرود اشاره كرد. در حال حاضر شهرستان شاهرود داراي چندين معدن فعال است كه مهمترين اين معادن،معدن زغال سنگ است كه با وجود شركت زغال سنگ البرز شرقي، با سابقه طولاني بخشي از اقتصاد شهر را با معدن پيوند زده است و شاهرود را به عنوان يكي از قطبهاي زغال سنگ كشور درآورده است. از ديگر معادن مهم شاهرود مي‌توان به معادن كروميت،مس،آهك،گچ و سنگهاي تزئيني اشاره كرد.همچنين عليرغم وجود شهرك صنعتي در شهرستان شاهرود و استقرار واحدهايي همچون شركت توليدي مرجان،شركت نيكوفرد،شركت توليدي پاك،شركت شاهرود لطيف و ... هنوز حركت جدي به سمت صنعتي شدن شهرستان شاهرود (با توجه به محدود بودن منابع كشاورزي و خدمات) صورت نگرفته است.
شايد مهمترين امتياز شاهرود وجود منابع لايزال طبيعي است كه خداوند به مردم اين منطقه عنايت فرموده است.شايد شما بيننده محترم به خاطر داشته باشيد كه در يكي از برنامه هاي نادر و فراموش نشدني سيماي ايران تحت عنوان با طبيعت كه در حدود 6 سال پيش پخش گرديد حدود  80% زمان برنامه مربوط به طبيعت و زيباييهاي طبيعي  منطقه وسيعي از شهرستان شاهرود بود به طوريكه در پايان گوينده با ذوق گفت : مي‌خواهم بگويم شاهرود در واقع قاره‌اي است كوچك كه همه عوامل طبيعي در آن گرد آمده‌اند.همچنين وجود مناطق حفاظت شده خوش‌ييلاق و توران كه دومين منطقه بزرگ حفاظت شده حيات وحش در كشور است، با برخورداري از گونه هاي نادر حيات وحش بر جاذبه‌هاي گردشگري در اين شهرستان افزوده است.از مهمترين آثار تاريخي و باستاني شهرستان شاهرود مي‌توان به مسجد جامع بسطام،آرامگاه سلطان‌آلعارفين بايزيد بسطامي ، آرامگاه شيخ‌ابولحسن خرقاني و مسجد فرومد اشاره كرد.شايان ذكر است كه شهر بسطام واقع در 6 كيلومتري شهر شاهرود زادگاه عارف شهير ايران بايزيد بسطامي و شاعر نامي فروغي بسطامي مي‌باشد.از ديگر شاعران شهير اين منطقه مي‌توان از ابن يمين فريومدي معروف ومتخلص به ابن يمين نام برد.
به هر حال شاهرود با داشتن موقعيت‌ها و امتيازات فراوان در سال‌هاي گذشته آنچنان رشد چشمگيري نداشته است كه يكي از دلايل آن مطمئناً عدم تخصيص اعتبارات كافي به شهرستان شاهرود و توزيع ناعادلانه آن در استان سمنان مي‌باشد.به اميد روزي كه اين شهر آنچنان كه بايد مورد توجه مسؤولان امر قرار گيرد و زمينه‌هاي رشد آن در حوزه‌هاي مختلف با كوشش و همت مردم شاهرود فراهم شود.
شهرها و بخشها :
شهرها: شاهرود، بسطام، مجن، کلاته خيج، بيارجمند و ميامي.
بخشها: مرکزي، ميامي، بسطام و بيارجمند.
مراکز تاريخي و باستاني :
برج کاشانه بسطام
در قسمت جنوب شرقي مسجد جامع شهر بسطام برجي بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف مي‌‌باشد. ارتفاع اين برج از داخل 24 متر و از بيرون 20 متر مي‌‌باشد. شکل خارجي آن کثيرالاضلاع و منتظم سي ضلعي است. در بالاي برج دو حاشيه از آجرهاي بزرگ وجود دارد که روي آن مطالبي نوشته شده است. در ضلع جنوب غربي اين برج روي يک آجر کلمه بسم الله الرحمن الرحيم با خط ثلث بسيار زيبايي خوانده مي‌شود . تاريخ ساخت آن بدرستي مشخص نيست و به عقيده اهالي محلي اين برج قبل از اسلام آتشکده زرتشتيان بوده است. بعضي از مشرق شناسان از جمله گدار بر اين باورند که اين بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلي آن غازانه بوده است و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نام نهاده شده است .
آرامگاه بايزيد بسطامي
مقبره اين عارف شهير در شهر بسطام و شمال مقبره امام زاده محمد است. مقبره اين عارف فاقد هرگونه تزئين است. و به نظر مي‌‌رسد هيچ گاه ساختماني مشابه مقبره ديگر بزرگان روي آن بنا نشده باشد و در حقيقت بي اعتنايي به ماديات و گريز از تجمل در اين آرامگاه بوضوح به چشم مي‌آيد. وارستگي و بي نيازي بايزيد بسطامي حتي بعد از مرگ وي و گذشت يازده قرن, در مرقدش مشهود است. مقبره بايزيد بسطامي داري يک پنجره مسقف آهني است. روي قبر يک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتي از مناجات مشهور علي ابن ابي طالب برآن حک شده است. آنطور که از اين سنگ بر مي‌آيد متعلق به شخصي به نام قاضي ملک مي‌‌باشد که احتمال مي‌رود حاکم قومس بوده باشد ولي اينکه چگونه از اينجا سر در آورده کسي چيزي نمي‌داند .
آرامگاه شيخ ابوالحسن خرقاني
در 24 کيلومتري شاهرود در شمال قصبه خرقان روي يک تپه آرامگاه عارف نامي و وارسته به نام شيخ ابوالحسن خرقاني به چشم ميخورد. فضاي سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصي بخشيده است. روي قبر شيخ يک قطعه سنگ مرمري قرار دارد که اشعاري برآن حک شده است. در جوار اين مقبره مسجدي بودکه گنبدي مخروطي شکل و مزين به کاشي کاري هي زيبا داشت. در حال حاضر از مسجد و گنبد ياد شده , فقط محراب آن باقي مانده است که برخلاف مسجدهاي ديگر اين نواحي رو به مغرب است. محراب مذکور داري گچبري هي زيبا و استادانه مي‌‌باشد. اطلاعات بيشتر در رابطه با شيخ ابوالحسن خرقاني
آرامگاه شيخ حسن جوري
اين آرامگاه در 150 کيلومتري شاهرود واقع در روستي کلاته مير علم فيروزآباد حوالي روستي فرومد ا ست. اين آرامگاه که متشکل از يک اتاق 4 در 3 و گنبد مدور روي آن است, در قسمت شمالي شهر قديمي جور قرار دارد و از خشت خام ساخته شده است. و عاري از هرگونه پيرايه و تشريفات ظاهري مي‌‌باشد. شيخ حسن جوري يکي از رهبران قيام سربداران و از شاگردان شيخ خليفه و از رهبران سياسي و مذهبي قرن هفتم هجري بود که به دست وجي الدين مسعود در سال 745 به شهادت رسيد .
آرامگاه ابن يمين فرومدي
اين آرامگاه در انتهاي روستاي فرومد قرار دارد که متعلق به شاعر معروف قطعه سراي پارسي ابن يمين فرومدي (اين يمين قريومدي) است. باطن ساختمان زيبا به هيچ وجه با بافت روستا تطابق ندارد. و شش گوش است و زوايي زيبايي بنا را در برگرفته است. سنگ قبر داري شش ضلع کوچک است که روي آن نوشته شده است , آرامگاه امير فخرالدين محمد ابن يمين الدين متخلص به ابن يمين. شاعري بوده است دانشمند. دوران زندگي را با کمال مناعت و وارستگي به پايان رسانده است. ديوان کامل او در جنگ سربداران از بين رفت و ديوان ديگري تنظيم کرد که به جاي مانده است. سال تولدش برابر با 685 هجري قمري و سال وفاتش برابر است با 769 هجري قمري .
قلعه ميامي
قلعه ميامي در جنوب ميامي قرار گرفته است که در حال حاضر خرابه‌اي بيش نيست. طبق نظر مردم منطقه اين خرابه در گذشته مرکز ميامي بوده است. و در زمان حمله مغول ويران گرديد .قلعه اراکي چهار برجي نيز در منطقه ميامي در بالي کوه ميامي قرار دارد که دروازه آن را از آجر ساخته‌اند و يک آب انبار بزرگ در ميان آن قرار دارد .در جلوي اين قلعه که نزديک به يکي از قله‌ها مي‌‌باشد , آثار حدود دويست خانه رويت مي‌شود. همه راههي بين قلعه و کوه مورد نظر را با سنگ بسته‌اند که کسي نتواند خود را به آنجا برساند. ر
قلعه پارتها
بتازگي در شاهرود يک قلعه مربوط به زمان پارتها و ساسانيان با قدمتي دو هزار ساله کشف گرديد. در درون اين قلعه که در حوالي يک روستا در شاهرود واقع گرديده بقاياي کوره آجر پزي و سفالينه‌هاي مربوط به آن دوران وجود دارد. قلعه مذکور که مستطيل شکل است پانزده متر ارتفاع دارد و در چهار طرف آن تاقهاي فرو ريخته قوسي شکل وجود دارد .اين قلعه که احتمال مي‌رود در ابتدا سه طبقه بوده از ويژگي دوران پارتها برخوردار مي‌‌باشد.
کاروانسري ميان دشت
اين کاروانسرا در دهکده مياندشت د ر110 کيلومتري شرق شاهرود بين جاده سبزوار و شاهرود قرار گرفته است که به صورت سه کاروانسري به هم متصل مي‌‌باشد و به کاروانسري شاه عباسي معروف گرديده است .از اين سه کاروانسرا يکي در زمان شاه عباس اول ساخته شد و دو کاروانسري ديگر در زمان‌هاي ديگر با پالان چهار ايواني ساخته شده است که مصالح ساختماني آن نيز از آجر مي‌‌باشد. اين کاروانسرا جهانگردان بسيار زيادي را به خود جلب نموده است .
جاذبه‌هاي طبيعي :
رودخانه تاش يا شاهرود
رودخانه تاش يا شاهرود از کانون‌هاي آبگير شاه کوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراواني نزولات جوي سرچشمه مي‌گيرد .اين رود پس از دريافت چندين رشته فرعي در ناحيه کوهستاني و پس از آبياري بخشي از زمينهاي بسطام و زيراستاق , به سوي کوير نمک جاري مي‌گردد. بالادست اين رودخانه گردشگاههي محدودي در فصل بهار و تابستان موجود مي‌‌باشد.
منطقه حفاظت شده خوارتوران
منطقه حفاظت شده خوارتوران در قسمت جنوب شرقي شاهرود قرار گرفته که از نظر وسعت مي‌توان آن را بزرگ‌ترين منطقه حفاظت شده ايران ناميد .مساحت آن بيش از 000/000/1 هکتار است و حيوانات عمده منطقه عبارت‌اند از: خرگوش – کبک – تيهو – هوبره – تشي –باقرقره – شغال – پلنگ – گرگ – کفتار – قاراکل – گورخر – آهو – جبير – کل – بز – ميش و قوچ. اهميت اين منطقه به دليل وجود يک نوع گورخر معروف به نام گور خر ايراني مي‌‌باشد. که همانگونه که از اسمش پيداست فقط در ايران يافت مي‌شود .
منطقه حفاظت شده خوش ييلاق
منطقه حفاظت شده خوش ييلاق در قسمت شمال شرقي شاهرود قرار گرفته و مساحت آن در حدود 156 هکتار مي‌‌باشد و حيوانات وحشي اين منطقه نيز عبارت‌اند از: آهو، مرال، گورخر، يوزپلنگ، گربه وحشي، قاراکل، خرس، روباه، گرگ، شغال، تشي، خرگوش، ايبا، هوبره، قرقاول، تيهو و کبک.
اماکن زيارتي و مذهبي :
مسجد جامع بسطام
اين مسجد در جنوب بسطام و در حد فاصل دويست متري جنوب آرامگاه بايزيد بسطامي قرار گرفته است. اين مسجد به دو قسمت تقسيم مي‌گردد. قسمت اول عبارت است از صحن مسجد که داري محرابي است که با گچبري‌هاي بسيار زيبا و هنرمندانه ترئين گرديده است. صحن مسجد مربع و فضاي آن باز است. قسمت دوم از لحاظ شيوه و صنعتي که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبري مستطيل دوم با تمام گچبري‌هاي اين محراب کاملاً محسوس است. به نظر مي‌‌رسد از آنجا که اين مسجد در سال 706 هجري ساخته شده و درآن زمان مذهب تسنن در ايران رواج داشته , اسامي ابوبکر و عمر و عثمان برآن نوشته شده بود. ولي از زمان رواج مذهب شيعه و تسلط فرمانروايان و حکام شيعي آن اسامي را حذف کرده و بجاي آن نام علي بن ابي طالب ولي الله را نوشته‌اند .